Moviemento Sim Terra (MST) de
landloze boerenbeweging in Brazilië
Hun ontwikkeling, methode en organisatie, vertaald naar 'Our daily bread today!'
door Raul Zibechi, International Viewpoint #302.
Sinds de verkiezingsoverwinning van President Fernando Henrique Cardoso in 1995 heeft
de MST haar landbezettingen en marsen danig uitgebreid. Hun aanhang groeit in heel
Brazilië. De beweging van Landlozen is de machtigste sociale beweging in Latijns-Amerika
door hun immense ledenaantal, steun van het grootste deel van de bevolking, hun
organisatorische kracht en hun invloed waarmee ze de kwesties van land, onderdrukking en
sociale rechtvaardigheid centraal op de politieke agenda krijgen. Op dit moment wonen en
werken er ongeveer 140.000 gezinnen (bijna een miljoen mensen) in honderden
MST-nederzettingen verspreid over twintig staten. In totaal beslaat dit meer dan zeven
miljoen hectare land verworven van de staat of teruggenomen van de landeigenaren. De
boeren produceren hier collectief of individueel. Ze leven in een gemeenschap, kiezen hun
eigen leiding, zetten scholen en gezondheidscentra op en vormen productie- en
distributiecollectieven. Een deel van de opbrengst gaat naar de MST.
Het speerpunt van de beweging wordt gevormd door iets van 40.000 gezinnen (250.000 mensen)
die hun kampen opzetten om land te bezetten en zo andere mensen helpen nieuwe
nederzettingen op te bouwen. Ze voeren een soort van vreedzame oorlog door permanent land
bezet te houden. Deze kampen zijn de kern van de organisatie, de belangrijkste
scholingscentra, en de hoofdingangen tot een beweging die vooral bestaat uit landloze
boeren en werklozen uit de stad, in de nederzettingen worden ze gered van de honger en
geven ze hun leven weer een doel. Het is een manier om te ontsnappen aan sociale
uitsluiting.
Boerenopstanden zijn al eeuwenlang noodzaak en gebruik geweest in Brazilië, maar de
wortels van de MTS liggen in 1964 toen er een succesvolle militaire coup plaatsvond.
Gewelddadige onderdrukking van boerenorganisaties op het platteland zorgden ervoor dat hun
belangrijkste leiders gevangen genomen en ver-moord of verbannen werden. Dit was een
duidelijke breuk met het verleden. Tegelijkertijd leidde het nieuwe economische model dat
op het land werd toegepast tot de verdwijning van duizenden kleine koffie- katoen- en
zelfvoorzienende boerenbedrijven. De oude grootgrondbezitters en de nieuwe agro-industrie
profiteerden mateloos van deze ontwikkelingen, vooral in het zuiden en midden van
Brazilië. Dit resulteerde erin dat de helft van de gronden geschikt voor landbouw in
handen zijn van 1% van de landeigenaren, 80% van die grond ligt braak en 65% van de
bevolking lijdt aan ondervoeding. De exodus op het platteland heeft 30 miljoen mensen van
hun land verdreven in 20 jaar- het is de grootste volksverhuizing in zo'n kort tijdbestek
die de geschiedenis kent. Hierin -met nog 12 miljoen boeren meegerekend die nooit eigen
land hebben bezeten- ligt de basis voor de MST.
In die eerste periode van repressie was er spontaan maar nauwelijks georganiseerd verzet
tegen de verdrijving van de boeren. De conflicten werden groter. Oogsten en boerderijen
werden in de fik gestoken en er waren honderden slachtoffers, de boeren werden gedwongen
te radicaliseren.
In 1975 begon de situatie te veranderen door bemoeienis van de Katholieke Kerk, de
Pastorale Commissie voor Land (CPT) werd opgezet. In Brazilië was de katholieke kerk een
van de steunpilaren in het verzet tegen het dictatoriale regime. In deze periode werden er
80.000 kerkelijke gemeenschappen opgezet. Vanaf 1978 was er een serie van massale
landbezettingen in Rio Grande do Sul, een van de regio's die het hardst werd aangetast
door de explosieve concentratie van grootgrondbezit. Het waren van elkaar geïsoleerde
acties. In 1981 begon de CPT vergaderingen te organiseren met vertegenwoordigers van de
verschil-lende groepen. Deze coördinatie werd voortgezet en leidde in januari 1984 tot de
eerste nationale vergadering van Landlozen in de staat Parana.
De MST is het antwoord van de boeren op modernisering en neoliberalisme. De situatie in
Brazilië komt overeen met die in andere delen van Zuid-Amerika, van Peru tot Chiapas; het
opengooien van de markten, de uitbreiding van op export georiënteerde monocultuur en de
daaropvolgende destabilisering van de traditionele relaties heeft geleid tot een uiterst
explosieve situatie. Na de eerste congressen stelde de MST zich drie hooddoelen: de strijd
om land, agrarische hervormingen en de strijd voor een rechtvaardige samenleving door
radicale politieke verandering.
Hun landbezettingsstrategie is als volgt: Voordat braakliggende land wordt bezet vinden
onderhandelingen plaats met de desbetreffende autoriteiten. Tot een bezetting komt het
alleen als de coördinerende groep sterk genoeg is en de autoriteiten duidelijk weigeren
een bepaald stuk land te onteigenen voor de boeren. Op de dag van de bezetting stromen dan
in grote getale, soms vanuit veel verder weg gelegen regio's, de landloze boeren en
plaatselijke werklozen samen. De bezetting vindt plaats in een sfeer van feestelijkheid en
openlijke wraakneming. Zodra het land is toegeëigend, wordt er met landbouwplastic
onderdak geïmproviseerd, na een aantal dagen als de uitzetting dreigt, beginnen ze het
land gereed te maken voor de landbouw.
Het doel van de bezetting is de aandacht te trekken van de publieke opinie, om een
conflict zichtbaar te maken dat anders verborgen blijft en om te laten zien hoeveel land
er braak ligt, terwijl er duizenden zijn die land nodig hebben. Meestal eisen ze niet
perse het land dat ze bezetten, ze willen dat de staat hen land toewijst. Ze zijn
geweldloos, vooral burgerlijk ongehoorzaam, dit heeft ertoe geleid dat vele advocaten en
rechters de rechtvaardigheid van landbezettingen onderkennen.
De landlozen vallen de grootgrondbezitters in principe niet aan, ze intimideren doordat ze
met zoveel zijn. Zodra ze worden aangevallen door de grootgrondbezitters, het leger of de
politie verdedigen ze zich. Ze hebben soms vuurwapens, maar ze sturen het niet aan op
dergelijke confrontaties.
In vele gevallen zijn de uitzettingen gewelddadig, maar er is altijd collectief verzet. In
de afgelopen vijftien jaar zijn er meer dan duizend landlozen tijdens bezettingsacties
vermoord, wat eens te meer aantoont aan de publieke opinie dat de groot-grondbezitters en
de staat enorm gewelddadig zijn. Zo verkreeg de landloze boerenorganisatie bredere steun
onder de mensen in de grote steden.
De bezetting, die meestal slechts een paar dagen duurt, is het begin van de strijd. Als
ze zijn weggestuurd zetten de landlo-zen een permanent kamp op naast de snelweg, vaak op
hen toegewezen land. Deze kampen zijn hele dorpen gebouwd van tentdoeken, er wonen
doorgaans tussen de vijf- en achthonderd mensen.
Gemiddeld blijven deze kampen vier jaar bestaan, totdat alle deelnemers landbouwgrond
toegewezen hebben gekregen.
Ondersteund door de MST ontwikkelen de kampleden een intensief organisatie- en
scholingsprogramma. Hiervan hangt niet alleen het overleven van de groep maar ook het
succes van toekomstige nederzettingen af.
Voor openbare activiteiten gericht op het winnen van land en het mobiliseren van de
bevolking houden de kampleden eindeloze vergaderingen met de autoriteiten, marsen die wel
twee weken duren waarin wel duizend kilometer wordt afgelegd, hongerstakingen en sit-inns
op stadspleinen. Soms bezetten ze nog andere stukken land of zetten ze andere groepen
ertoe aan dat te doen.
De rol van het kamp als scholingscentrum is een heel belang-rijk aspect in het proces. De
boeren die net bij de beweging komen zitten vaak erg vast aan het hun aangeleerde
individua-lisme: ze hebben weinig of geen onderwijs gehad, zijn vaak analfabeet, en het
niveau van politiek begrip en de bereidheid om in een collectief te leven zijn vaak erg
laag. De organisatie is gebaseerd op verschillende groepen van mensen, gezinnen uit een
zelfde gebied, veel van de kampleden hebben kilometers gereisd om zich aan te sluiten. Elk
van die groepen neemt verschillende huishoudelijke taken op zich, voor elke taak wordt een
verantwoordelijke gekozen. De uiteindelijke kampbesluiten worden genomen door de algemene
vergadering waartoe alle kampleden behoren, vanuit hier wordt gestemd voor een
vertegenwoordiging. Hierin zijn opvallend veel vrou-wen verte-genwoordigd. Een belangrijk
streven van de MST is een zo groot moge-lijke democratie, en een collectieve leiding met
een duidelijk verantwoordelijkheidsgevoel.
De MST is gericht op directe buiten-parlementaire actie en wil zich ver houden van
institutionele netwerken, partijen, vakbonden, intellectuelen en universiteiten.
links
Over Movimento Sem Terra is op het web de volgende infomatie te vinden:
een korte inleiding en beschrijving van acties in 1996
http://stad.dsl.nl/~robbel/nederlnd/nieuwtje.htm#brazilie
een korte beschrijving van de politieke situatie in latijns amerika:
http://www.dds.nl/~sibasd/verdrag/laselec.htm
Amnesty International rapport over
Brazilie
officiele site MST (in het portugees)
http://www.sanet.com.br/~semterra/
terug naar de vorige pagina |